اهداف و شرح وظايف کمیته اخلاق در پژوهش های پزشکی

مقدمه و ضرورت تشكيل كميته اخلاق در پژوهش
با توجه به پیشرفت‌های روز افزون علوم پزشكی و ارتقاء كمی و كیفی پژوهش‌های علوم پزشكی و تأكید بر رعایت موازین شرعی، حقوقی و اخلاقی در پژوهش‌ها، اجرای طرح های تحقیقاتی مختلف از جمله پژوهش بر روی انسان‌ها و جمع آوری و نگهداری اطلاعات، باعث فزونی و نگرانی از سوء استفاده و زیان رساندن به انسان‌ها و عدم رعایت موازین اخلاقی در طراحی و اجرای طرح‌ها و بهره‌گیری نامشروع از این اطلاعات گشته است. لذا به منظور پیشگیری از سوء‌استفاده‌های احتمالی، در بیانیه‌های ۱۹۴۷ نورنبرگ و ۱۹۷۵ هلسینكی و ۱۹۷۸ بلمونت، اصول، قواعد و موازینی در این زمینه وضع و به كشورها توصیه گردیده است كه این كدهای اخلاقی را در پژوهش‌های علوم زیستی به مورد اجرا گذارند. این موضوع در هجدهمین گردهمایی سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۹۵ نیز مطرح و مقرر گردید كه كمیته‌های ملی اخلاق در پژوهش‌های علوم زیستی، در تمامی كشورهای منطقه تشكیل گردد.

تعریف واحد كمیته اخلاق در پژوهش
كمیته اخلاق واحدی است كه به منظور دستیابی به اهداف و ارزش‌های والای اخلاقی و حفظ شأن و كرامت انسانی در انجام پژوهش‌های پزشكی تشكیل شده است.

اهداف كمیته اخلاق در پژوهش
۱. رعایت موازین شرعی، حقوقی و اخلاقی در تمامی پژوهش‌های كیفی، تولیدی، علوم پایه، مداخله‌ای، كارآزمایی بالینی، اپیدمیولوژیك تحلیلی، اپیدمیولوژیك توصیفی و طرح‌های مبتنی بر اطلاعات بیمارستانی یا درمانگاهی
۲. مراقبت از انسان‌ها در برابر خطرات احتمالی ناشی از تحقیق
۳. حفظ حقوق آزمودنی، پژوهشگر و سازمان مجری پژوهش و حفظ ارزش‌های اسلامی در انتخاب موضوع و روند انجام تحقیق
۴. پیشگیری از اجرای طرح‌های تحقیقاتی مغایر با موازین اخلاق اسلامی و اخلاق ملی
۵. ترویج فرهنگ استفاده از مشاورین اخلاقی و حقوقی در تحقیقات

ساختار كمیته اخلاق در پژوهش
به منظور نیل به اهداف مطروحه، كمیته اخلاق با تركیب زیر تشكیل می‌گردد:
۱. رئیس دانشگاه
۲. معاون پژوهشی دانشگاه
۳. یكی از مدرسین اخلاق پزشكی و یا اساتید مرتبط
۴. مسئول یا مشاور حقوقی
۵. یك نفر اپیدمیولوژیست و یا استاد آمار حیاتی
۶. یك نفر از علمای مذهبی مسلط به مسائل فقهی و آشنا با موازین حقوقی و پزشكی
۷. یكی از محققین برجسته در علوم پزشكی

شرح وظایف واحد كمیته اخلاق در پژوهش
۱. بررسی كلیه طرح‌های تحقیقاتی از حیث ملاحظات شرعی، حقوقی و اخلاقی از قبیل رضایت آزمودنی، رعایت حقوق و آزادی آزمودنی از خطرات احتمالی تحقیق، رعایت رازداری، مراعات حقوق همكاران، استفاده صحیح از اطلاعات، حفظ ارزش‌های اسلامی در انتخاب موضوع و روند تحقیق و ...
۲. بررسی ملاحظات اخلاقی پایان‌نامه‌های دوره‌های كارشناسی ارشد و Ph.D كه دارای سوژه‌های انسانی است.
۳. بررسی شكایات رسیده در ارتباط با موارد مغایر با موازین اخلاقی در طرح‌های تحقیقاتی و انتشار یافته‌های پژوهشی
۴. اعلام رأی به‌طور شفاف و با ذكر دلیل به مجری و یا سازمان ذیربط
۵. استعلام از كمیته كشوری درخصوص ابهامات مطروحه در جلسات كمیته اخلاق
۶. ارجاع طرح‌هایی كه بررسی آنها در كمیته اخلاق به نتیجه نمی‌رسد به كمیته كشوری
۷. ارسال گزارش فعالیت‌ها هر ۳ ماه به دبیرخانه كمیته كشوری اخلاق در پژوهش
۸. تهیه شیوه‌نامه اجرایی كمیته كه در آن جایگاه حقوقی كمیته، اعمال و وظایف آن، شرایط اعضاء و شیوه انتخاب آنها، ساختار اداری و دبیرخانه، اسناد و بایگانی، گردش كار، فرم‌های لازم برای ارزیابی اخلاقی (ازقبیل فرم تقاضانامه، فرم رضایت‌نامه، فرم ارزیابی ضرر و زیان، و ...) و شرایط تشكیل جلسات مشخص باشد.
۹. اطلاع‌رسانی به محققین، گروه‌های آموزشی و مراكز تحقیقاتی دانشگاه